فرهنگ عزاداری و تفریح

مسلمانان و بالاخص شیعیان در ماه محرم و صفر، به عزاداری و سوگواری مشغول اند. عزاداری که همان برپایی مراسم عزا و روضه خوانی در بکاء، ضجه و تباکی بر اهل بیت علیهم السلام است در مصرف فرهنگی زندگی شیعیان حضور پررنگی دارد، بطوریکه معمولا این سوال مطرح می شود که آیا زندگی شیعیان منجر به افسردگی می شود؟ تفریح و شادی و نشاط چه جایگاهی در زندگی عزاداران دارد؟

مسلمانان و بالاخص شیعیان در ماه محرم و صفر، به عزاداری و سوگواری مشغول اند. عزاداری که همان برپایی مراسم عزا و روضه خوانی در بکاء، ضجه و تباکی بر اهل بیت علیهم السلام است در مصرف فرهنگی زندگی شیعیان حضور پررنگی دارد، بطوریکه معمولا این سوال مطرح می شود که آیا زندگی شیعیان منجر به افسردگی می شود؟ تفریح و شادی و نشاط چه جایگاهی در زندگی عزاداران دارد؟
در پاسخ به این مسئله لازم است از یک طرف به معنای تفریح و شادی توجه و از طرف دیگر معیارهای زندگی توحیدی و حیات طیبه را شناسایی کرد تا جایگاه عزاداری و رابطه آن با شادی و تفریح را دریابیم.
خوشی، حالتی روحی است که تمدد اعصاب، نشاط درونی و آرامش را بهمراه دارد. جامعه شناسان و فرهنگ شناسان معمولا در کنار پرداختن به مقوله سرگرمی و تفریح به مفهوم اوقات فراغت هم عنایت ویژه ای داشته اند. اوقات فراغت به زمانی گویند که فرد از کارهای روزمره و وظایفش فارغ شده و وقت بی مشغله ای برای او بوجود آمده که برنامه ریزان فرهنگی بدنبال پر کردن این وقت هستند تا نه تنها استراحتی برای شخص فراهم آمده باشد بلکه با سرگرمی بتوان یک سرخوشی زود گذری برای او فراهم کرد. در ادبیات دینی به این سرخوشی زود گذر لهو و لعب گفته می شود. راغب در مفردات لَعْب را بمعنى بازى می داند که از ريشه لُعَاب بمعنی بزاق و آب دهان گرفته شده است، فعل آن- لَعَبَ يَلْعَبُ لَعْباً- است يعنى بزاق دهانش جارى شد، امّا- لَعِبَ فلان- با كسره حرف (ع) در موقعى است كه كسى كارى را بدون قصد و هدف و مقصد صحيحى انجام دهد.(المفردات في غريب القرآن، ص 741)
همین معنی مراد آیات قرآن کریم نیز می باشد. وَ ما هذِهِ الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوانُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ» (العنكبوت/ 94) يعنى (زندگى دنيا اگر بدون هدفى متعالى برگزار شود صرفا بازيچه و كار بيهوده‏اى بيش نيست) و آيه وَ ذَرِ الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا.» (انعام/ 70) واژه‏هاى- لعب- لهو- لغو- كه غالبا آنها را بيهوده معنى مي كنند از مترادفاتى است كه هر كدام معانى لطيف و دقيقى مخصوص بخود دارد در آيه فوق- لعبا و لهوا- با هم بكار رفته تمام آيه اشاره به كيفر و فرجام كار كفر- پيشگان است مي گويد: (اى پيامبر كسانى كه دين و روش زندگانى خود را بازيچه و هوسرانى مي دانند دنيا فريبشان داده و مغرورشان نموده است به آنها يادآورى كن كه هر كس عاقبت به عمل خويش گرفتار مي شود و هيچكس را بغير از خداوند نه یاوری است و نه شفاعت کننده ای!.)
عملی که برای آخرت یا حداقل دنیای ما فایده ای نداشته باشد و صرفا خوشی زودگذری بر آن مترتب باشد همین بازی و سرگرمی مذموم شده قرآن است که دنیا را به بازی و سرگرمی تشبیه می کند. مثلا بازی فوتبال را در نظر بگیرید که چه اقتصاد و صنعتی پیرامون آن شکل گرفته، برای چه؟ صرفا برای سرگرمی بشر؛ همه انسانها درگیر برد و باخت بازی های خودساخته هستند، درگیر قواعد و قوانینی که خود برای این بازی ها قرار داده اند هستند. فرض کنید 21 توپ دیگر در زمین فوتبال باشد، آنگاه بازی به هم می خورد زیرا محدودیت هایی که بازی را جذاب می کند از بین می رود.
در آمیخته شدن زندگی انسان به این بازی و سرگرمی مذموم است، حال چه باید کرد؟ وقتی بازی نه فقط از سرِ خوشی، بلکه از سر یادگیری و توجه یافتن به چیز دیگری انجام گیرد، به عبارت دیگر وقتی بازی برای عبرت گیری و آموزش انجام می شود دیگر نمی تواند مذموم باشد. اگر برای دنیا سرآمد و فرجامی است و انسان در زندگی باید با تلاش و کوشش به کسب کمالات و فضایل نایل شود پس چگونه می توان در دنیا به سرگرمی بدون نتیجه مشغول شد؟

ادامه مطلب.